Justiniana Prima - izgubljena prestonica

U Rimskom carstvu vojska se nalazila na njegovim granicama. Kako je rastao uticaj vojske i centar države se pomerao iz Rima prema periferiji. U trećem veku generali su nasilno postajali carevi, vladali kratko i umirali nasilnom smrću. Nastala je tzv. Kriza trećeg veka, period kada se rimska država našla pred propašću zbog stalnih napada varvara i unutrašnjih sukoba oko vlasti.

Red u carstvu je uspostavio Dioklecijan koji prekida svaku vezu sa Rimom i formira tetrarhiju kao oblik vladavine gde su rimskom državom upravljala četiri cara: dva starija avgusta i dva mladja cezara. Zakone su donisili zajedno tako da je Rimsko carstvo i dalje predstavljalo jednu celinu. Prema Dioklecijanovom sitemu cezari bi zamenili avguste po njihovoj smrti ili abdikaciji uz imenovanje novog cezara. Prema ovoj utopističkoj zamisli u carstvu ne bi bilo nasilnih prevrata i osigurao bi se kontinuitet vlasti.

Nove prestonice Rimskog carstva su se sada nalazile na granici i bilo ih je četiri:

1. Nikomedia u severozapadnoj Maloj Aziji (današnji Izmit u Turskoj). Ovo je bio glavni grad Avgusta istočne polovine carstva. U blizini Nikomedije je 330. godine Konstantin Veliki izgradio Novi Rim, Konstantinopolj.
2. Sirmium (današnja Sremska Mitrovica) je bio prestonica Cezara Istoka.
3. Mediolanum (današnji Milano u Italiji) je bio prestonica Avgusta Zapada.
4. Augusta Treverorum (današnji Trir u Nemačkoj) je bio prestonica Cezara Istoka.

Sistem tetrarhije je nažalost doveo do krvavog gradjanskog rata iz koga je Konstantin Veliki izašao kao pobednik. Tetrarhijske prestonice ostaju glavni gradovi oko kojih se narednih decenija obrazuju osnovne administrativne i vojne upravne jedinice carstva, pretorijanske prefekture. Istoričari se spore da li su prefekture formirane od strane Konstantina ili njegovih naslednika. Svaka prefektura se sastojala od manjih administrativnih jedinica koje su nazvane dijaceze. Postojale su četiri prefekture:

1. Oriens (Istok)
2. Illyricum
3. Italia et Africa
4. Gallia

Za razliku od ostalih prefektura, rana administrativna istorija Ilirikuma je bila turbulentna. Ova prefektura je uspostavljana, ukudana i deljena. Kada su sinovi Konstantina Velikog podelili carstvo na tri dela, formirana je 337. godine centralna Prefektura koja je obuhvatala Italiju, Ilirikum i Afrriku. Izgleda da su tri dijaceze Makedonija, Dakija i Panonija prvi put grupisane u posebnu prefekturu 357. godine za vreme Konstancija II. Ovako organizovana prefektura ostaje do 361 kada je car Julijan ukida, da bi bila obnovljena u periodu cara Gracijana od 375. do 379. Zatim, 379. godine Dijaceza Panonija zajedno sa Sirmijumom biva pridružena Prefekturi Italiji i Africi pod novim imenom- Dijaceza (zapadni) Ilirik. Istočni Ilirik narednih godina biva dva puta organizovan kao posebna prefektura i ukidan i priključivan Italiji.

Posle smrti Teodosija I i konačne podele carstva na istočni i zapadni deo, 395. godine

istočni deo Ilirika sa dijacezama Dakijom i Makedonijom ostaje kao posebna prefektura sa centrom u Solunu. Ipak, Zapadno Rimsko carstvo je nastavilo da polaže pravo na ovu prefekturu, a naročito na Dakiju koja je bila u latinskom govornom području. Zapadni rimski car Valentijan III 437. godine priznaje suverenitet Istoka nad celom Dakijom i Makedonijom, tj. Prefekturom Ilirik.Na kratko, u periodu od 437 do 441 godine prestonica je bila vraćena u Srmijum. Zbog stalnih napada varvara Solun nastavlja da bude centar ove prefekture sada Istočnog rimskog carstva.

Justiniana Prima

Justinijan I 535. donosi odluku da pored mesta njegovog rodjenja bude izgradjena nova prestonica Ilirika, Justiniana Prima. Justiniana Prima je trajala od 535. do 613. godine kada su je razrušili Avari i Sloveni.

Ovaj grad je umesto Soluna postao administrativni centar Prefekture Ilirik, centar Dijaceze Dakija i novoformirane autokefalne Arhiepiskopije Justiniana Prima. Formiranjem arhiepiskopije teritorija Dakije tj. današnje Srbije je isključena iz jurisdikcije rimskog Pape.

Arheološki lokalitet Justiniana Prima ili kao se danas naziva Caričin grad, se nalazi na 7 km od Lebana, a 60km od Niša.

Caričin Grad leži na blagim padinama koje se spuštaju od planine Radan ka leskovačkoj kotlini. Samo nalazište prostire se na platou od 42.000 m2. Istraživanje ostataka grada, započeto je 1912. godine i traje do danas uz određene prekide. Prvi istraživač grada bio je Vladimir Petković, otkrićem veličine grada, ostacima mozaika, mnoštvom arhitektonske plastike, izneo je prve hipoteze da se radi o Justinijani Primi.

Grad je bio okružen bedemima, a pored spoljnih utvrđenja otkriveni su i unutrašnji bedemi koji grad dele na tri dela: Gornji, Srednji i Donji. Na najuzvišenijem mestu u gradu sagrađen je Akropolj - sedište crkvene uprave, okružen snažnim bedemima, u središnjem delu ističe se centralni kružni trg gde se odvijao javni život grada .

Gradske ulice su popločane pravougaonim krečnjačkim pločama, uokvirene pokrivenim tremovima sa stubovima na kojima se oslanjaju lukovi arkada. Na Akropolju se nalazi kompleks episkopske palate ( imala je podno grejanje koje se zagrevalo toplim vazduhom - hipokaust ), velika katedralna crkva sa tri apside, atrijumom i krstionicom, koji spada u red najmonumentalnijih spomenika vizantijske arhitekture na balkanskom poluostrvu. U stambenom delu grada, blizu trga - foruma, otkopana je trobrodna bazilika sa kriptom, pronađeni su fragmenti podnog mozaika i fresaka. Jugoistočno od foruma bila je treća crkva, krstoobrazna bazilika sa atrijumom. U predgrađu je otkopana dvojna bazilika i južno od nje peta bazilika, trobrodna sa trakseptom, narteksom i atrijumom, izvan gradskih zidina nađena je šesta crkva, trikonhos sa otvorenim narteksom i atrijumom, sve ove crkve podignute su u VI veku.

Spomenici crkvene i svetovne arhitekture po svojoj urbanističkoj postavci, po skupocenim mozaičkim podovima i raznovrsnom dekorativnom plastikom u potpunosti odgovaraju Prokopijevom opisu Justiniane Prime.

Blogged with Flock