U istoriji Drugog svetskog rata je zabeleženo na hiljade borbi u vazduhu, u kojima je istovremeno učestvovalo više desetina, pa i stotina lovaca zaraćenih strana. Zapisan je, međutim, samo jedan slučaj sukoba lovaca dvaju najznačajnijih saveznika antihitlerovske koalicije, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Američkih Država. Događaj se odigrao iznad Niša 7. novembra 1944. godine, i to nad glavama zaprepašćenih i uplašenih građana, sakupljenih na zboru sazvanom u čast proslave godišnjice Oktobarske revolucije.
Ovoj neobičnoj borbi u vazduhu su pisali i ruski i američki autori, ali kratko i sumarno, kao da su želeli da izbegnu podsećanje na međusavezničku bruku, koja, međutim, na simboličan način svedoči o složenosti ratnih dejstava i stalnom ukrštanju uticaja i interesa velikih sila na ovoj našoj balkanskoj vetrometini.
Prema ruskim izvorima, tog novembarskog dana se duga kolona vozila i borbene tehnike 6. gardijskog streljačkog korpusa Crvene Armije kretala od Niša prema Beogradu, sa krajnjim odredištem na južnom krilu fronta u Mađarskoj. Iznenada, oko 10 sati, iz pravca jugoistoka preko Jastrepca su se pojavile tri grupe od po 12 američkih lovaca P-38 Lajtning, od kojih se prva odmah ustremila na čelo kolone i preciznom mitraljeskom vatrom uspela da uništi više vozila, a da ubije 31 i rani 37 ruskih vojnika. Žrtva ovog napadaje bio i sam komadant korpusa, general - potpukovnik G.P. Kotov.
U trenutku, kada se i druga grupa američkih lovaca pripremala da krene u napad, komandant 17. vazdušne armije general Sudec, koji se zatekao na niškom aerodromu, u želji da zaštiti svoju pešadiju naređuje hitno uzletanje dežurnih lovaca JAK-3 iz sastava 659. puka 288. lovačke avio-divizije. Amerikanci su preneli vatru na ruske lovce u poletanju i pored toga što su na krilima i repu JAK-ova mogli da zapaze velike crvene petokrake zvezde. Jedan JAK-3 je odmah oboren. Lajtninzi su zatim iznad samog grada, na visini od oko 500 metara, formirali borbeni krug očekujuči dalji razvoj nejasne situacije. Po sećanju vazduhoplovnog inženjera Dragoslava Dimića, koji se tada kao dečak našao među okupljenim Nišlijama na mitingu, ostali ruski lovci su preleteli tvrđavu na visini od samo dvadesetak metara i u strmom penjanju odozdo napali lajtninge, od kojih je jedan oboren i srušio se na ivicu aerodroma. Jakovi su zatim proleteli kroz krug Amerikanaca i sa veće visine se ponovno ustremili na njih. Jedan JAK-3 se tada našao na putu rafala Lajtinga i u plamenu se obrušio prema zemlji.
U borbu se ubrzo uključilo i odeljenje JAK-ova, predvođenih poznatim ruskim asom - kapetanom Koldunovim, koje je poletelo sa drugog aerodroma u blizini Niša. Razvilo se "klupko smrti", koje se uz štektanje topova i mitraljeza udaljavalo preko grada prema zapadu.
U borbi, koja je trajala svega petnaestak minuta, učestvovalo je ukupno devet lovaca JAK-3 i nedefinisan broj P-38. Po tvrđenju američkog autora Glena Bausa, oborena su četiri JAK-3 i dva P-38. Ruski izvori međutim navode, da su oborena tri JAK-a i četiri P-38, dok u izveštaju političkog komesara aerodroma "Niš", Joke Drecuna, stoji zapisano, da su Amerikanci izgubili sedam a Rusi tri lovca. Pravu istinu ćemo verovatno doznati tek kada nam budu dostupni originalni izveštaji iz američkih i ruskih arhiva.
"Četrnaest američkih avijatičara" - navodi, i to verovatno pogrešno, Drecun - "sahranjeno je od strane Rusa na desnoj strani pri izlazu s aerodroma u pravcu Niša, a nad grobom su podigli piramidu sa natpisom - 'Američki piloti poginuli 7.11.1944.'" Inženjer Dimić se takođe seća, da su još 1946. članovi aerokluba položili vence na ovaj spomenik, ali i na grobove ruskih pilota lovaca, sahranjenih u blizini. Među njima se nalazila i jedna devojka pilot lovac, studentkinja iz Moskve, koja je stanovala u kući Dimićevih roditelja. Kako je došlo do ovog kobnog incidenta? Amerikanci se pravdaju, da nisu bili obavešteni o pomeranju linije fronta. Ali, očigledno da je vođa njihove 82. lovačke grupe, pukovnik C.T. Edvinson, u letu od Fođe u južnoj Italiji do centra Balkana pogrešio u navigaciji, pa umesto da tuče kolone nemačke grupe armija E, koja se dolinom reke Ibar povlačila iz Grčke, napada rusku kolonu udaljenu preko stotinu kilometara od zadanog cilja. Pukovnik Edvinson je "tiho i brzo" premešten u bazu van Evrope; a general Vilson, glavnokomandujući savezničkih snaga na Mediteranu, morao je da odleti u Sofiju da se lično izvini komandantu Trećeg ukrajinskog fronta - maršalu Tolbuhinu.
prof. Čedomir Janić
Ovoj neobičnoj borbi u vazduhu su pisali i ruski i američki autori, ali kratko i sumarno, kao da su želeli da izbegnu podsećanje na međusavezničku bruku, koja, međutim, na simboličan način svedoči o složenosti ratnih dejstava i stalnom ukrštanju uticaja i interesa velikih sila na ovoj našoj balkanskoj vetrometini.
Prema ruskim izvorima, tog novembarskog dana se duga kolona vozila i borbene tehnike 6. gardijskog streljačkog korpusa Crvene Armije kretala od Niša prema Beogradu, sa krajnjim odredištem na južnom krilu fronta u Mađarskoj. Iznenada, oko 10 sati, iz pravca jugoistoka preko Jastrepca su se pojavile tri grupe od po 12 američkih lovaca P-38 Lajtning, od kojih se prva odmah ustremila na čelo kolone i preciznom mitraljeskom vatrom uspela da uništi više vozila, a da ubije 31 i rani 37 ruskih vojnika. Žrtva ovog napadaje bio i sam komadant korpusa, general - potpukovnik G.P. Kotov.
U trenutku, kada se i druga grupa američkih lovaca pripremala da krene u napad, komandant 17. vazdušne armije general Sudec, koji se zatekao na niškom aerodromu, u želji da zaštiti svoju pešadiju naređuje hitno uzletanje dežurnih lovaca JAK-3 iz sastava 659. puka 288. lovačke avio-divizije. Amerikanci su preneli vatru na ruske lovce u poletanju i pored toga što su na krilima i repu JAK-ova mogli da zapaze velike crvene petokrake zvezde. Jedan JAK-3 je odmah oboren. Lajtninzi su zatim iznad samog grada, na visini od oko 500 metara, formirali borbeni krug očekujuči dalji razvoj nejasne situacije. Po sećanju vazduhoplovnog inženjera Dragoslava Dimića, koji se tada kao dečak našao među okupljenim Nišlijama na mitingu, ostali ruski lovci su preleteli tvrđavu na visini od samo dvadesetak metara i u strmom penjanju odozdo napali lajtninge, od kojih je jedan oboren i srušio se na ivicu aerodroma. Jakovi su zatim proleteli kroz krug Amerikanaca i sa veće visine se ponovno ustremili na njih. Jedan JAK-3 se tada našao na putu rafala Lajtinga i u plamenu se obrušio prema zemlji.
U borbu se ubrzo uključilo i odeljenje JAK-ova, predvođenih poznatim ruskim asom - kapetanom Koldunovim, koje je poletelo sa drugog aerodroma u blizini Niša. Razvilo se "klupko smrti", koje se uz štektanje topova i mitraljeza udaljavalo preko grada prema zapadu.
U borbi, koja je trajala svega petnaestak minuta, učestvovalo je ukupno devet lovaca JAK-3 i nedefinisan broj P-38. Po tvrđenju američkog autora Glena Bausa, oborena su četiri JAK-3 i dva P-38. Ruski izvori međutim navode, da su oborena tri JAK-a i četiri P-38, dok u izveštaju političkog komesara aerodroma "Niš", Joke Drecuna, stoji zapisano, da su Amerikanci izgubili sedam a Rusi tri lovca. Pravu istinu ćemo verovatno doznati tek kada nam budu dostupni originalni izveštaji iz američkih i ruskih arhiva.
"Četrnaest američkih avijatičara" - navodi, i to verovatno pogrešno, Drecun - "sahranjeno je od strane Rusa na desnoj strani pri izlazu s aerodroma u pravcu Niša, a nad grobom su podigli piramidu sa natpisom - 'Američki piloti poginuli 7.11.1944.'" Inženjer Dimić se takođe seća, da su još 1946. članovi aerokluba položili vence na ovaj spomenik, ali i na grobove ruskih pilota lovaca, sahranjenih u blizini. Među njima se nalazila i jedna devojka pilot lovac, studentkinja iz Moskve, koja je stanovala u kući Dimićevih roditelja. Kako je došlo do ovog kobnog incidenta? Amerikanci se pravdaju, da nisu bili obavešteni o pomeranju linije fronta. Ali, očigledno da je vođa njihove 82. lovačke grupe, pukovnik C.T. Edvinson, u letu od Fođe u južnoj Italiji do centra Balkana pogrešio u navigaciji, pa umesto da tuče kolone nemačke grupe armija E, koja se dolinom reke Ibar povlačila iz Grčke, napada rusku kolonu udaljenu preko stotinu kilometara od zadanog cilja. Pukovnik Edvinson je "tiho i brzo" premešten u bazu van Evrope; a general Vilson, glavnokomandujući savezničkih snaga na Mediteranu, morao je da odleti u Sofiju da se lično izvini komandantu Trećeg ukrajinskog fronta - maršalu Tolbuhinu.
prof. Čedomir Janić
No comments:
Post a Comment